KÜLTİGİN KAĞAN AKBULUT
İfade Özgürlüğü Derneği’nin yayınladığı EngelliWeb 2019 raporuna göre 2,5 yıl süren Wikipedia yasağı kalkmasına rağmen Türkiye’de internet kısıtlamaları yüksek oranda devam ediyor.
İstanbul Bilgi Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Yaman Akdeniz ve Uzman Araştırmacı Ozan Güven tarafından kaleme alınan EngelliWeb 2019: Buz Dağının Görünmeyen Yüzü başlıklı rapora göre Türkiye internet yasakları konusunda birçok alanda ilk sıralarda yer alıyor. Raporun öne çıkan başlıkları şöyle:
EngelliWeb çalışması kapsamında 2007 yılı içinde 40, 2008 yılı içinde 1.017, 2009 yılı içinde 5.150, 2010 yılı içinde 1.732, 2011 yılı içinde 7.490, 2012 yılında 8.699, 2013 yılı içinde 19.732, 2014 yılı içinde 38.250, 2015 yılı içinde 34.642, 2016 yılı içinde 44.644, 2017 yılı içinde 91.812, 2018 yılı içinde 94.233 ve 2019 yılı içinde 61.049 web sitesi ve alan adının erişime engellendiği tespit edilmiştir. 2019 içinde erişime engellenen 61.049 alan adı ve web sitesi ile birlikte 2019 sonu itibarı ile Türkiye’den toplam 408.494 alan adı ve web sitesine bu raporda detaylandırılacak hüküm ve yetkilere istinaden erişim engellenmiştir.
Yıllık bazda bir değerlendirme yapıldığında 2019 yılı içinde erişimi engellenen web sitelerinde (61.049), önceki yıllara göre düşüş (2018: 94.233 ve 2017: 91.812) gözlemlenmekle birlikte, 5651 sayılı Kanun ve erişimin engellenmesi uygulamalarının başlamasından sonraki 13 yıllık sürecin (2007-2019) ortalamasının (yıllık 31.422 web sitesi) üzerinde erişim engellenmesi uygulamalarına 2019 içinde de devam edilmiştir. Dahası, tespit edildiği kadarı ile 2019 sonu itibarı ile 130.000 URL adresine, 7.000 Twitter hesabına, 40.000 tweete, 10.000 YouTube videosuna ve 6.200 Facebook içeriğine de 5651 sayılı Kanun ve diğer hükümlere istinaden erişim engellenmiştir. 2019 sonu itibarı ile 50.000 kadar içerik ise erişim engelleme kararları sonrasında içerik sağlayıcılar tarafından yayından kaldırılmıştır.
2019 sonu itibarı ile Türkiye’den erişime engellen web sitelerinin 129.124 tanesi kapatılana kadar TİB, 237.086 tanesi TİB kapandıktan sonra BTK Başkanı tarafından olmak üzere 366.210 tanesi idari tedbir kararları ile 5651 sayılı Kanun’un 8. maddesi kapsamında erişime engellenmiştir. 32.741 alan adı ve web sitesine de yargı (sulh ceza hakimlikleri, savcılıklar ve mahkemeler) tarafından erişim engellenmiştir. Genel toplamda 7.362 web sitesi Sağlık Bakanlığı tarafından, 607 web sitesi Spor Toto Başkanlığı tarafından, 497 web sitesi Sermaye Piyasası Kurulu tarafından, 483 web sitesi Milli Piyango tarafından, 207 web sitesi Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından, 184 web sitesi Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından, 97 web sitesi Türkiye Jokey Kulübü tarafından, 49 web sitesi icra müdürlükleri tarafından, 35 web sitesi Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı tarafından, 12 web sitesi Erişim Sağlayıcıları Birliği tarafından, 5’er web sitesi de Yüksek Seçim kurulu ve Maliye Bakanlığı tarafından erişime engellenmiştir.
5.599 HABER URL’İ ENGELLİ, HÜRRİYET İLK SIRADA
2019 yılı içinde, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi dayanak gösterilerek 223 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen toplam 888 farklı karar ile erişime engellenen 5599 haber adresi (URL) tespit edilmiştir. Tespit edilen 5599 erişime engelli haberden 3528 tanesi haber siteleri (içerik sağlayıcıları) tarafından bu haberler erişime engellendikten sonra yayından çıkartılmış ve kaldırılmıştır.
2019 yılı içinde “en çok haberi engellenen haber sitesi” kategorisinde 336 haberle Hürriyet gazetesi ilk sırada yer almıştır. Hürriyet bu haberlerden 318 tanesini (%95) web sitesinden çıkartmıştır. İkinci sırada 226 haberi erişime engellenen Haberler.com web sitesi yer almaktadır. Haberler.com da erişime engellenen 226 haberinden 210 tanesini (%93) web sitesinden çıkartmıştır. Üçüncü sırada ise 222 haberi erişime engellenen Sabah gazetesi yer almaktadır. Sabah ise erişime engellenen haberlerden 34 tanesini (%15) web sitesinden kaldırmıştır. Dördüncü sırada 198 haberi erişime engellenen Milliyet gazetesinin haber sitesi yer almaktadır. Milliyet erişime engellenen haberlerinden 187 tanesini (%94) web sitesinden kaldırmıştır. Beşinci sırada ise 186 haberi erişime engellenen T24 haber sitesi yer almaktadır. T24 de erişime engellenen haberlerinden 171 tanesini (%92) web sitesinden kaldırmıştır.
5651 sayılı Kanun’un 9. maddesine kişilik haklarının ihlali gerekçesiyle URL bazlı erişim engelleme yaptırımı Şubat 2014 içinde yürürlüğe girmesinden sonraki süreçte ve 31.12.2019 tarihi itibari ile erişime engellenen toplam 16.358 haber adresi (URL) ve içerik ve haber siteleri tarafından silinen veya kaldırılan 8.523 haber adresi (URL) tespit edilmiştir. Bu haberler 408 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen 4.158 farklı kararla erişime engellenmiştir. Yıllık bazda 5599 erişime engellenen toplam haberle 2019 birinci sırada yer alırken, 2019 ayrıca 3.528 toplam haberle en çok haber silinen veya çıkartılan yıl olmuştur.
2019 sonu itibarı ile genel toplamda “en çok haberi engellenen haber sitesi” kategorisinde 1.858 haberi engellenen Hürriyet birinci sırada, 1.118 haberi engellenen Sabah ikinci sırada, 853 haberi erişime engellenen Cumhuriyet üçüncü sırada, 809 haberi erişime engellenen Sözcü dördüncü sırada ve 777 haberi erişime engellenen T24 beşinci sırada yer almaktadır.
Bu uygulamanın bir sonucu olarak içerik sahipleri tarafından “kendi kendine kaldırılan içeriklerle” oto-sansür artmakta ve 5651 sayılı Kanun’un 9(7) maddesi gereğince “erişimin engellenmesine konu içeriğin yayından çıkarılmış olması durumunda” sulh ceza hakimlikleri tarafından verilen kararlar “kendiliğinden hükümsüz” kalmaktadır. Bir başka deyişle, içerik sahipleri haberleri web sitelerinden kaldırınca sulh ceza hakimlikleri tarafından verilen kararlar da ortadan kalkmış olur. Dolayısıyla, yok hükmündeki bir yargı kararına karşı herhangi bir hukuk yoluna da başvurulamaz.
TWİTTER ŞEFFAFLIK RAPORUNA GÖRE TÜRKİYE’NİN DURUMU VAHİM
Türkiye’de git gide artan sansür uygulamalarının sosyal medya platformları tarafından açıklanan yıllık şeffaflık raporlarında da dikkat çekici bir seviyeye ulaştığı raporda değerlendirilmiştir. Türkiye’nin durumu özellikle Twitter Şeffaflık Raporlarında diğer ülkelerle karşılaştırıldığında çok vahimdir. Diğer sosyal medya platformlarına oranla Türkiye’de Twitter daha çok siyasi söylem ve siyasi tartışma için kullanılırken istatistiki veriler bakımından en yakın takipçileri olan Rusya ve Japonya’ya göre toplam çıkartma talep sayıları ve çıkartılması ve kaldırılması istenen hesap ve tweet sayıları çok daha yüksektir
2019’un birinci yarıyılı içinde Türkiye’den Twitter’a 388 mahkeme kararı ve 5685 diğer çıkartma talebi gönderildiği ve bu taleplerle 8993 Twitter hesabının kapatılmasının talep edildiği görülmektedir. Twitter ise 2019’un birinci yarıyılı içinde sadece 264 hesabı ve 230 tweeti Türkiye’den görünmez kıldığını açıklamıştır. EngelliWeb rapor çalışmasında da 2019 yılı içinde Türkiye’den sulh ceza hakimlikleri kararlarıyla erişimi engellenen 1.484 Twitter hesabı tespit edilmiştir.
Türkiye’nin dünya genelindeki durumu 2012-2019 Birinci Yarı Yıl Twitter Şeffaflık raporlarında değerlendirildiğinde de aşağıdaki tablolardan görüleceği üzere Türkiye açısından vahim bir tablo ortaya çıkmaktadır. 2012 başı ve 2019 birinci yarı yıl sonu itibarı ile Twitter’a Dünya genelinde gönderilen 7.396 mahkeme kararından toplam 5.487 (%74) mahkeme kararı Türkiye’den gönderilirken ve Türkiye bu kategoride açık ara birinci sırada yer alırken, 1.096 karar ile Rusya ikinci sırada, 336 kararla Brezilya üçüncü sırada yer almıştır. Dünya genelinde diğer çıkartma taleplerine bakıldığında Twitter’a toplam 66.007 talep gönderildiği ve bu taleplerden en fazlasının, 30.769 (%46) taleple Türkiye’den gönderildiği, 14.284 taleple Rusya’nın ikinci sırada ve 6.435 taleple Japonya’nın üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir.
Facebook 2013’ün ikinci yarısından itibaren şeffaflık raporları yayınlamaya başlamış ve en son Şeffaflık Raporunu da 2019’un ikinci yarısı için yayınlamıştır. 2013’ün ikinci yarısından 2017 sonuna kadar Facebook Türkiye’den toplam 24.137 içeriği çıkartırken, 2019 içinde toplam 1.135 içeriği çıkartmıştır. Bir önceki yıl olan 2018’de çıkartılan içerik sayısı 2.381 iken, 2019’da 2018’e göre %47 düşüş gözlemlenmiştir. Azalmanın nedeni Facebook Şeffaflık raporlarında açıklanmazken, Facebook’a Türkiye’den gönderilen taleplerde düşüş olduğu düşünülmektedir.
2019 istatistiklerine göre içerik çıkartma sıralamasında Türkiye 1.135 içerikle sekizinci sırada yer alırken, birinci sırada 7.960 içerikle Pakistan, 6.946 içerikle Meksika ikinci sırada ve 2.958 içerikle Rusya üçüncü sırada yer almıştır.
Google şeffaflık raporlarını 2009’un ikinci yarısı itibarı ile yayınlamaya başlamış ve bu raporlarında YouTube, Google Web Arama Motoru, Blogger, Google Photos, Google AdWords, Google Earth, Google Maps, Google Docs ve Google Groups gibi içerik kaldırılması için talep gelen servisleri ile ilgili istatistiki bilgileri kamuoyu ile paylaşmıştır. 2019 Birinci Yarı Yıl sonu itibarı ile 2009 yılından beri Türkiye’den toplam 12.259 içerik çıkartma talebi Google’a gönderilmiş, bu taleplerin 6.906 tanesi mahkeme kararı olmakla birlikte 5.353 tane de diğer talep (BTK, emniyet birimleri, devlet kurumları, gerçek ve tüzel kişilerden) yer almaktadır. Genel toplamda 12.259 içerik çıkartma talebi ile toplam 65.973 içeriğin çıkartılması istenmiştir. Çıkartılması talep edilen 65.973 içerikten 47.167 tanesi mahkemeler tarafından talep edilmiş, mahkeme kararlarına istinaden Google tarafından 17.062 içerik çıkartılmış veya Türkiye’den görünmez kılınmıştır. Mahkemeler dışında gelen toplam 5.353 taleple 18.725 içeriğin çıkartılması talep edilmiş, Google bu diğer taleplere istinaden 7.989 içeriği çıkartmış veya Türkiye’den görünmez kılmıştır. Dolayısıyla, 2019 Birinci Yarı Yıl sonu itibarı ile talep edilen 65.973 içerikten 25.051 tanesi çıkartılmış (%37) veya Türkiye’den görünmez kılınmıştır.
2014 başından 2019 sonuna kadar dünya genelinde WordPress’e gönderilen 652 mahkeme kararından 613 tanesi Türkiye’den gönderilmiştir. İkinci sırada 11 mahkeme kararı ile Almanya ve üçüncü sırada dörder mahkeme kararı ile İngiltere, Brezilya ve Avustralya yer almaktadır. 2019 içinde de dünya genelinde WordPress’e gönderilen 75 mahkeme kararından 72 tanesi Türkiye’den gönderilmiştir.
Popüler sosyal medya platformlarında Reddit de 2019 için Şeffaflık Raporu’nda 2018’de olduğu gibi Türkiye’ye de yer vermiştir.75 Hatırlanacağı üzere Kasım 2015 içinde kısa süreliğine de olsa Reddit platformuna Türkiye’den Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı’nın bir kararı ile erişim engellenmişti. Reddit 2015 Şeffaflık Raporu’nda kısa süreli erişim engelinin nedeninin kendilerine bildirilmediğini belirtmişti.76 2019 raporunda yabancı devletlerden toplam 110 içerik çıkartma talebi gönderildiği belirtilmiş, bu kategoride 50 taleple Türkiye birinci sırada yer alırken, 36 taleple Rusya ikinci sırada ve 8 taleple Kanada üçüncü sırada yer almıştır. Reddit detaylarını açıklamamakla birlikte 110 talepten 41 tanesini (%37.3) onayladığını ve uyguladığını, 69 tanesi (%62.7) hakkında ise hiç bir işlem yapmadığını açıklamıştır.
İÇİŞLERİ BAKANLIĞI SOSYAL MEDYA PAYLAŞIMLARINA YÖNELİK YAPTIRIM UYGULUYOR
İçişleri Bakanlığı tarafından 2018 yılında haftalık olarak, 2019 yılından itibaren ise aylık olarak terör örgütü propagandası yapan, bu örgütleri öven, terör örgütleri ile iltisaklı olduğunu alenen beyan eden, halkı kin, nefret ve düşmanlığa sevk eden, devlet büyüklerine hakaretlerde bulunan, devletin bölünmez bütünlüğüne ve toplumun can güvenliğine kast eden, nefret söylemleri içeren çok sayıda sosyal medya hesabı ile ilgili çalışmalar ve tespit edilen kişiler hakkında da yasal işlem yapıldığı düzenli olarak kamuoyu ile paylaşılmaktadır. 2018 yılı içinde haftalık olarak açıklanan verilere göre toplam 26.996 sosyal medya hesabı incelenmiş ve 13.544 hesap hakkında da yasal işlem yapıldığı İçişleri Bakanlığı tarafından açıklanmıştı. Fakat, İçişleri Bakanlığı tarafından 31.12.2018 tarihinde “1 Ocak – 31 Aralık 2018 Yılı İçerisinde Yürütülen Operasyonlar” başlıklı açıklamada bu rakamlar daha farklı açıklanmış ve “terör örgütü propagandası yapan, bu örgütleri öven, terör örgütleri ile iltisaklı olduğunu alenen beyan eden, halkı kin, nefret ve düşmanlığa sevk eden, devlet büyüklerine hakaretlerde bulunan, devletin bölünmez bütünlüğüne ve toplumun can güvenliğine kast eden, nefret söylemleri içeren” 42.406 sosyal medya hesabı ile ilgili çalışma yapıldığı ve tespit edilen 18.376 kişi hakkında yasal işlem yapıldığı belirtilmiştir.
2019 içinde ise aylık olarak açıklanan verilere göre toplam 44.424 sosyal medya hesabı incelenmiş ve 22.728 hesap hakkında da yasal işlem yapılmıştır. 2019 sonunda yapılan yıllık raporlama çalışmasında ise İçişleri Bakanlığı yine farklı rakamlar açıklamış ve 2019 yılı sonu itibarı ile terör örgütü propagandası yapan, bu örgütleri öven, terör örgütleri ile iltisaklı olduğunu alenen beyan eden, halkı kin, nefret ve düşmanlığa sevk eden, devlet büyüklerine hakaretlerde bulunan, devletin bölünmez bütünlüğüne ve toplumun can güvenliğine kast eden, nefret söylemleri içeren 53.814 sosyal medya hesabı ile ilgili çalışma yapıldığını, tespit edilen 24.224 kişi hakkında yasal işlem yapıldığını belirtmiştir.
Raporda sonuç olarak 5651 sayılı Yasa’nın 14’üncü yılına girerken devletin internet sansür mekanizmasının daha önce olmadığı kadar canlı ve aktif şekilde işlemeye ve gelişmeye devam ettiği vurgulandı. “2020 içinde RTÜK’ün de İnternet ile ilgili yetkisini kullanacağı ve Covid-19 salgını sırasında ‘krizi fırsata çevirme’ anlayışıyla ortaya çıkan ve sosyal medyayı daha da fazla kontrol altına almak için atılan adım, her ne kadar geri çekilmiş olsa dahi, 2020 içinde 5651 sayılı Kanun’da daha da kısıtlayıcı bazı değişiklikler yapılacağı öngörülmektedir,” denildi.
Raporun tamamına bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
