KÜLTİGİN KAĞAN AKBULUT
Susma Platformu olarak çalışmalarımızdan biri sansür vakalarını susma24.com online portalımızda yayınlayarak görünürlüklerini artırmak, sansüre odaklanan bir okur kitlesi oluşturmak ve son üç yıldır yaptığımız üzere raporlar yoluyla bir derleme oluşturmak. Ancak bütün dünyanın ve Türkiye’nin de yaşadığı haber enflasyonu içinde bulunduğumuz durumun ayrıntılarını göremeyebiliyor, ifade özgürlüğü ihlallerinin hangi yöntemlerle, hangi gerekçelerle yapıldığına ve hangi alanlarda yoğunlaştığına dikkat kesilemeyebiliyoruz. Bu nedenle genel tabloyu görmek adına Susma’nın portalında derlediğimiz sansür vakalarını çeşitli etiketlere ayırarak grafikler oluşturduk.
Susma olarak sansürü geniş bir çerçeveden ele alıyoruz. İfade özgürlüğüne yönelik ihlaller tek bir yöntemle ve tek bir doğrultuda işlemiyor. Sansür vakalarını bazen direkt olarak görebiliyoruz, ancak çoğu örnek devletin iliklerimize işleyen yöntemleriyle farkında bile olmadan gerçekleşiyor. Sansür çok kolay bir şekilde soyut bir kavrama dönüşebiliyor.
Bu grafik çalışmasında Susma Platformu’nun sitesindeki vakaları veriye dökerek genel toplamın detaylarını görmeye çalıştık. Ancak belirtmek gerekir ki, bu çalışma bu tarz sosyal konuları kapsayan ve direkt olarak işaretlenemeyen her veri çalışması gibi eksiklikleri olan bir çalışma. Ocak 2019 ila Kasım 2019 tarihleri arasını kapsayan Türkiye’de Sansür ve Otosansür Raporunun tamamına bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
İfade özgürlüğüne yönelik ihlaller çoğunlukla adli yöntemlerle gerçekleştiriliyor. Soruşturma, dava, gözaltı ve tutuklama gibi adli yöntemlerin yer aldığı % 32’lik bölüm devlet organlarının halen en kaba yöntemlerle ifade özgürlüğüyle savaştığını gösteriyor. % 28 oranıyla sansürün etkinlik ve eylem engelleme şeklinde gerçekleştirilmesi de en çok uygulanan yöntemlerden biri. Ticari yaptırımın da % 14’le baskın bir yüzdelik dilim oluşturduğu tabloda, bu kategoriyi çoğunlukla RTÜK’ün TV kanallarına uyguladığı program durdurma cezaları ve işten çıkarmalar oluşturuyor.
Ay bazında baktığımızda, siyasi gündemin yakıcılığıyla sansür vakalarının yoğunlaştığını görebiliyoruz. Mesela 31 Mart’taki yerel seçimler ve 23 Haziran’da tekrarlanan İstanbul seçimlerine rağmen bu aylarda vaka sayısı normal seyirde. Bunun sebebi, seçim sürecinde iktidarın daha yumuşak bir politika uygulamasında ya da adayların diğer seçimlere göre daha sakin bir dil tutturmalarında bulunabilir. Ancak direkt olarak görüyoruz ki, seçimden hemen sonra sansür vakaları artıyor. Vakalara ayrıntılı baktığımızda seçim sürecinde biriken basıncın sonradan ortaya çıktığı ve kayyım atamalarının başladığı söylenebilir. Benzer şekilde ekim ayında sansür vakaları bir anda artıyor. Bu da çoğunlukla Barış Pınarı Operasyonu’na karşı oluşan tepkilerin iktidar tarafından sert bir şekilde bastırılmasından kaynaklanıyor.
Gözaltına alınan ve tutuklanan gazetecilerin, sansürlenen yazıların ve işten çıkarılan basın mensuplarının yer aldığı medya başlığı % 37’yle en büyük oranı oluşturuyor. Ancak benzer şekilde bağımsız gazeteci olarak çalışmalarını sürdüren ya da yurttaş gazeteciliği yapan birçok kişi de % 15 oranla sosyal medya bölümünü kaplıyor. Tiyatro, sinema, müzik, görsel sanatlar ve yayıncılık alanlarına teker teker baktığımızda ise çok büyük bir yüzde göremiyoruz, ancak toplamına baktığımızda % 23 gibi geniş bir dilim ortaya çıkıyor.
Sansürün ve ifade özgürlüğüne yönelik ihlallerin gerekçelerini ortaya çıkarmak bu çalışmanın en zor yönlerinden biri oldu. Çoğu vakada bir gerekçe bile olmayabiliyor ya da gerekçe o kadar önemsizleşiyor ki, vaka medyada kendine yer bile bulamıyor. Aynı zamanda kimi durumlarda görünür gerekçe olmasına rağmen, asıl gerekçe siyasi gündemle bağlantılı bir konu olabiliyor. Mesela İzmir, Antalya gibi illerdeki Onur Yürüyüşlerinin yasaklanmasının temel gerekçesi LGBTİ+ hareketine yönelik baskı olurken, resmi gerekçe “kamu düzeni,” “genel ahlak,” “devletin bölünmez bütünlüğü” olabiliyor. O nedenle LGBTİ+ hareketiyle ilgili ya da kayyım atamalarına ve Barış Pınarı Operasyonu’na karşı etkinliklere uygulanan sansür vakaları da bu grafikte yer alıyor.
Terör örgütü propagandası ya da terör örgütüne üyelik yıllardır karşımıza en çok çıkan gerekçelerden biri. Genel ahlak ve kamu düzeni gibi gerekçeler de etkinlik, eylem ya da yayın yasağı gibi ifade özgürlüğü ihlallerinde karşımıza çıkan gerekçelerin başında geliyor.
